102. rocznica wybuchu Powstania Wielkopolskiego - transmisja ceremonii przy pomniku Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu [on-line]

Powstanie wybuchło w reakcji na demonstracje Niemców sprzeciwiających się wizycie w Poznaniu polskiego pianisty i działacza niepodległościowego Ignacego Paderewskiego. Pod koniec grudnia powstańcy ruszyli do ataku w całej Wielkopolsce. Walki toczyły się do stycznia 1919 roku. Do połowy tego miesiąca powstańcy wyzwolili niemal całą Wielkopolskę, która znalazła się w granicach Rzeczypospolitej.

Żeby zrozumieć fenomen udanego Powstania Wielkopolskiego należy przybliżyć wydarzenia historyczne, które poprzedzały rok 1918. W XIX i na początku XX w. Niemcy konsekwentnie ograniczały jakiekolwiek pozostałości polskiej samodzielności. W 1876 r. wprowadzono z urzędu język niemiecki do administracji państwowej i samorządowej oraz sądownictwa. Dziesięć lat później zlikwidowano język polski w szkołach elementarnych. W 1904 r. podjęto decyzję o posiadaniu specjalnego zezwolenia na budowę domu, co miało ograniczyć zakup ziemi przez ludność narodowości polskiej. Symbolem zmagań z niemiecką administracją był Michał Drzymała mieszający w wozie cyrkowym. Odmowa władz zaborczych na budowę domu doprowadziła tego najemnego chłopa do codziennego przestawiania wędrownego domu o niewielką odległość, igrając w ten sposób przez cztery lata z prawem niemieckim. Walkę z germanizacją podejmowały także dzieci bohatersko, protestując przeciwko wprowadzeniu nauki religii w języku niemieckim. Sprzeciw dzieci z Wrześni stał się „sztandarem” oporu wobec polityki germanizacji. W 1908 r. Niemcy zatwierdziły tzw. „ustawę kagańcową” o zakazie używania języka polskiego podczas wieców i zgromadzeń publicznych.

Właściwy czas nadszedł w grudniu 1918 r. Wyczerpane militarnie Wielką Wojną Niemcy poluzowały kurs wobec okupowanych przez siebie terenów. Atmosfera rewolucyjna, abdykacja cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, zrujnowana gospodarka i obciążenia wojenne doprowadziły do sprzyjających okoliczności podjęcia walki o wolność Wielkopolski.

Ignacy Paderewski – bohater

Dla Poznania i Wielkopolski Ignacy Jan Paderewski stał się symbolem walki o odzyskanie wolności spod niemieckiego panowania oraz walki o granicę zachodnią. Przypłynął do Gdańska 25 grudnia 1918 roku. Do Poznania, w którym pojawił się 26 grudnia 1918 roku, podróżował przez Piłę i Oborniki. Niemcy za wszelką cenę nie chcieli dopuścić do przyjazdu tak znamienitej osoby, mając świadomość zagrożenia, jakie mogłoby nieść ze sobą to wydarzenie. Ponieważ niemieckie interwencje okazały się nieskuteczne, w ostateczności wyłączono prąd na poznańskim dworcu. Przy blasku setek pochodni entuzjastyczne nastawione tysiące poznaniaków przywitały Ignacego Jana Paderewskiego pieśniami patriotycznymi. Wydarzenia dnia następnego doprowadziły do wybuchu Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Po patriotycznych marszach powitalnych pod hotelem Bazar, gdzie zatrzymał się wybitny pianista, przyszła kolej na kontrmanifestację niemiecką, skandującą hasła przynależności tych ziem do Niemiec. Po godzinie 17 padł pierwszy strzał…

Warto podkreślić, że pierwszym poległym powstańcem wielkopolskim był Jan Mertka, który został śmiertelnie postrzelony w podkaliskim Boczkowie.

27 grudnia, w dniu wybuchu powstania, Jan Mertka odbywał służbę patrolową w Szczypiornie. Poległ podczas starcia z niemiecką strażą graniczną, w rejonie Boczkowa, około godziny 11.30. W odpowiedzi polscy żołnierze zajęli Boczków, który tym samym stał się pierwszą w całości wyzwoloną miejscowością w poznańskiem.

Pogrzeb Jana Mertki stał się wielką manifestacją patriotyczną. Jeszcze tego samego dnia miasto zostało wyzwolone.