Polska
Pisanki, kraszanki, malowanki. Tradycja zdobienia jaj sięga starożytności
Kraszanka, drapanka, pisanka. Wielkanocne jaja muszą być kolorowe. Czasami jednobarwne, ale najpiękniejsze są te w różnego rodzaju wzory. Często misterne i czasochłonne, a przede wszystkim bardzo symboliczne. Bowiem każdy region ma swój niepowtarzalny wzór i sposób jego wykonywania. A samo zdobienie jaj ma tysiącletnią tradycję.
Ile regionów tyle sposób zdobienia jaj. I tyle wzorów, które wymagają talentu, precyzji i praktyki.
-
Kraszanki lub malowanki. Najprostsze do wykonania. Obecnie by powstały używa się gotowych farbek, ale nadal wiele osób jest wiernych tradycji i gotuje je w roślinach, które mają właściwości barwienia skorupy:
brązowy lub rudy : łupiny cebuli
czarny: kora dębu, olchy albo łupiny orzecha włoskiego
żółty: kora młodej jabłoni lub kwiaty nagietka
niebieski: płatki modraków
fioletowy: płatki ciemnej malwy
zielony: pędy młodego żyta lub listki barwinka
różowy lub czerwony: sok z buraka
-
Drapanki – najpierw jajo trzeba zabarwić na wybrany kolor, czyli stworzyć kraszankę. Wzory powstają przez wydrapywanie ornamentów ostrym narzędziem. Technika popularna przede wszystkim w Polsce i Austrii.
-
Oklejanki powstają przez przyklejanie różnego rodzaju ozdób roślinnych, kolorowych wstążek, materiałów lub włóczek.
-
Nalepianki to jaja ozdobione różnokolorowymi wycinankami zrobionymi z papieru. Ten sposób zdobienia jest popularny w rejonie Krakowa oraz Łowicza.
-
Pisanki można powiedzieć, że metoda o najstarszej etymologii. Takie jaja powstają przez rysowanie na skorupie wzorów gorącym woskiem a następnie barwienie w odpowiednim kolorze (jak malowanki). Zabieg można powtarzać do uzyskania wielobarwnego wzoru, co nazywa się techniką batikową. Żeby pisanki powstały używano metalowych lub drewnianych przedmiotów o ostrej końcówce. Czasami też wzory robiono za pomocą słomek a nawet samej rozgrzanej świecy.
- Ozdobne ornamenty są rysowane woskiem na bezbarwnej powierzchni jajka, które następnie, po pokryciu różnymi wzorami, wkłada się do kolorowego roztworu wodnego (ciepłego bądź zimnego). Po chwili, gdy cała skorupa przesiąknie już barwnikiem, jajko jest wyjmowane z wody i chwilę jeszcze ogrzewane, by można było łatwo usunąć wosk. W ten sposób można otrzymać jasne wzory na kolorowym, ciemniejszym tle – opisuje metodę Kazimierz Moszyński w sowim dziele Kultura ludowa Słowian.
Jest to najstarsza znana metoda barwienia jajek lub najstarsza z potwierdzonych. Przyozdabianie jaj na obchody wiosennych świąt było znane w wielu kulturach. Symbolizujące odradzające się życie jaja wraz z odżywającym światem dawano w prezencie. Stąd wiele motywów solarnych i roślinnych. Najstarsze zapisy dotyczące takiej tradycji pochodzą ze starożytnej Mezopotamii, podobnie czyniono w świecie antycznym i wśród ludów Europy północnej. Kolorowe jaja były jednym z elementów Jarych Godów, które obchodzono u progu wiosny. Najstarsze takie odnaleziono w twierdzy w Ostrówku w województwie opolskim. Zostało wykonane właśnie metodą batikową. Jego wiek datuje się na X-XIII wiek. I takie małe zaskoczenie, jajo zostało wykonane z gliny. Można je zobaczyć w Muzeum Śląska Opolskiego.
-
Ażurki powstają z wydmuszek i żeby je wykonać potrzebny jest zestaw wielu narzędzi z warsztatu stolarza. Jednak wiertła, szlifierki, frezarki często mają minimalne rozmiary. Sama technika polega na nawiercaniu w skorupce otworów według wcześniej zaplanowanego wzorca. Już wyciętą wydmuszkę także się maluje.
Współczesność to także posługiwanie się gotowymi farbami do barwienia skorupek w czasie gotowania lub specjalnymi naklejkami w świąteczno-wiosenne wzory.
W niektórych regionach Polski pisanki wypiekano z ciasta piernikowego i zdobiono kolorowym lukrem. Takie świąteczne jaja są popularne w okolicach Koźla na Śląsku Opolskim.
Wzory na jajach.
W wielu regionach kraju organizowane są konkursy na najpiękniejsze pisanki, malowanki, kraszanki. Taki organizuje Muzeum Górnośląskie w Bytomiu. W tym roku prezentowane są prace nagrodzone w poprzednich edycjach.
Metody były wykorzystywane w różnych regionach. Każdy jednak miał charakterystyczny dla siebie wzór. Wspomniane już elementy solarne lub przywołujące typowe dla Słowian symbole, przez roślinne i zwierzęce.
Przeglądaj zasoby Produkty-lokalne.pl
